Rak odbytu

Informacje podstawowe

Pod pojęciem raka odbytu kryją się dwie grupy nowotworów złośliwych: rak brzegu odbytu i rak kanału odbytu. Zdecydowana większość (ok. 90%) wszystkich nowotworów złośliwych rozwijających się w tej okolicy to raki płaskonabłonkowe (i ich liczne warianty). Dużo rzadziej w odbycie może się rozwinąć rak gruczołowy (taki, jak najczęściej występujący rak jelita grubego). W odbycie mogą pojawić się również inne nowotwory złośliwe (np. czerniak odbytu), są to jednak bardzo rzadkie przypadki.

Statystyka

Rak odbytu nie jest częstym nowotworem złośliwym – w Polsce rocznie rozpoznaje się około 220–280 nowych zachorowań.

Czynniki ryzyka

Uważa się, że nowotwór ten może się rozwijać wskutek zakażenia wirusem HPV (Human papilloma virus), który odpowiada także za rozwój części nowotworów złośliwych okolicy anogenitalnej (okolicy krocza). Wśród czynników ryzyka wymienia się także analne stosunki płciowe, przebytego raka szyjki macicy (u kobiet) oraz stosowane leczenie obniżające odporność (np. immunosupresja po przeszczepieniach narządów).

Objawy

Rak odbytu daje zazwyczaj wczesne objawy, co powinno ułatwić szybkie rozpoznanie. Przede wszystkim pojawiają się krwawienia z odbytu oraz wyczuwalny guzek (stwardnienie) w skórze bezpośrednio sąsiadującej z odbytem, w samym odbycie lub w krótkim kanale odbytu. Guzek często ma nierówną powierzchnię z owrzodzeniem. Takie objawy bezwzględnie wymagają konsultacji lekarskiej i pilnej diagnostyki z pobraniem wycinka do badania mikroskopowego. Czasem pierwszym dostrzeżonym przez chorego objawem jest guz w pachwinie – węzły chłonne pachwinowe są typowym miejscem, w którym zazwyczaj w pierwszej kolejności pojawiają się przerzuty raka odbytu. Dlatego w przypadku pojawienia się guzów w pachwinach konieczna jest – między innymi – kontrola okolicy krocza (odbytu, sromu, pochwy, prącia itd.) pod kątem ewentualnych zmian nowotworowych.

Należy pamiętać, że przebieg podobny do wczesnego raka odbytu mogą mieć inne – niezłośliwe – choroby, takie jak żylaki odbytu, szczelina odbytu, ropień odbytu itp. To podobieństwo nie zwalnia z konieczności wykluczenia raka odbytu, a wręcz przeciwnie – nakazuje szczególnie uważną diagnostykę różnicową.

Leczenie

Leczeniem z wyboru raka płaskonabłonkowego kanału odbytu jest jednoczasowa radio- i chemioterapia (nawet w przypadku znacznego zaawansowania). Operacja zarezerwowana jest dla przypadków, w których skuteczność leczenia zachowawczego jest ograniczona, albo dla nawrotu choroby.

W przypadku raka płaskonabłonkowego brzegu odbytu zaleca się wycięcie guza w całości (jeśli guz nie jest duży i nie sięga do zwieracza odbytu). Jeśli natomiast rak ma większe rozmiary i/lub niszczy zwieracz, w pierwszej kolejności stosuje się leczenie zachowawcze z jednoczasową radiochemioterapią. W przypadku nieskuteczności lub niepowodzenia takiego postępowania stosuje się leczenie operacyjne, polegające na wycięciu całego odbytu i odbytnicy wraz z wytworzeniem stałej przetoki jelitowej na brzuchu (tzw. amputacja brzuszno-kroczowa odbytnicy sposobem Milesa).

W przypadku raka gruczołowego kanału odbytu postępuje się analogicznie jak w przypadku raka gruczołowego odbytnicy – na ogół konieczna jest rozległa operacja z wycięciem odbytu oraz odbytnicy i wytworzeniem stałej przetoki jelitowej na brzuchu. W przypadku stwierdzenia przerzutów raka odbytu w pachwinowych węzłach chłonnych leczeniem pierwszego wyboru jest wycięcie układu chłonnego pachwinowego (obustronnie; zabieg taki nazywa się limfadenektomią pachwinową).

Po zakończonym leczeniu

Ogólne zasady obserwacji po leczeniu z powodu raka odbytu nie odbiegają od typowych zasad dotyczących chorych leczonych z powodów nowotworów złośliwych.

Przez pierwsze 2–3 lata po leczeniu wizyty kontrolne powinny się odbywać co 2–3 miesiące, a przez kolejne 2–3 lata co 4 miesiące. Wizyty kontrolne obejmują badanie fizykalne, w tym ocenę odbytu w badaniu per rectum i z użyciem badań endoskopowych (np. rektoskopia, czyli wziernikowanie kanału odbytu i odbytnicy).

Trzeba podkreślić, że po standardowo stosowanym leczeniu z użyciem radiochemioterapii guz zmniejsza się bardzo powoli, nie należy więc pochopnie przesądzać o niepowodzeniu leczenia lub o nawrocie. W razie wątpliwości bezwzględnie należy zasięgnąć porady lekarza prowadzącego.