Europejski Dzień Walki z Czerniakiem

Przed nami Europejski Dzień Walki z Czerniakiem – 12.05.2020. Warto przypomnieć, że czerniak złośliwy stanowi około 2% wszystkich nowotworów na świecie oraz 1% wszystkich zgonów. Rocznie rozpoznaje się na świecie około 288 000 nowych przypadków, w tym bardzo rzadko w Japonii (100 razy rzadziej niż w Australii) [1]. Zachorowalność na nowotwory złośliwe skóry rośnie szybciej niż na inne nowotwory; za wyjątkiem raka płuc i piersi u kobiet. Podobne trendy obserwuje się w Polsce (tab. 1). W 2017 roku zarejestrowano w Polsce, 3 785 przypadków nowych zachorowań na czerniaka złośliwego skóry (w 2011 r. było to 2 642 przypadków) [2].Umieralność z powodu czerniaka skóry w Polsce jest nieco wyższa (o około 20%) niż średnia dla UE. Taka sytuacja epidemiologiczna stanowiła uzasadnienie dla uruchomienia w Polsce Ogólnopolskiego programu profilaktyki nowotworów skóry. Głównym celem programu profilaktycznego jest zwiększenie świadomości grupy docelowej na temat metod zapobiegania nowotworom skóry i metod samobadania skóry. Na realizację programu składa się: a) komponent edukacyjny skierowany do kadry medycznej i osób będących w grupie ryzyka oraz b) komponent medyczny polegający na udzielaniu świadczeń zdrowotnych (tj. badań video/dermatoskopowych). Projekt realizuje w Polsce sześć jednostek (beneficjentów programu) – jedną z nich jest Wielkopolskie Centrum Onkologii (więcej informacji znajdziecie Państwo na stronie: www.wco.pl/ppns).

Tab. 1. Czerniak złośliwy skóry (C-43), zachorowalność, Polska (Źródło: onkologia.org.pl, data wejścia 28.02.2020)

Wśród czynników ryzyka związanego z rozwojem nowotworów złośliwych skóry wyróżnia się trzy grupy:

• Czynniki genetyczne
• Środowiskowe,
• Choroby ułatwiające (tab. 2).

Zwiększone ryzyko zachorowania na czerniaki i inne nowotwory złośliwe skóry ma związek z wieloma czynnikami, do których należą [3]:

• mnogie znamiona – liczba znamion jest ważnym czynnikiem ryzyka zachorowania na czerniaki. Wykazano zależność pomiędzy liczbą znamion i ekspozycją na słonce u osób u osób w dzieciństwie i wieku młodzieńczym. U osób z minimum 5 znamionami o wielkości powyżej 6 mm ryzyko zachorowania na czerniaka jest 3-krotnie wyższe niż u osoby bez znamion. U osób z zespołem znamion atypowych (minimum 50 znamion o średnicy powyżej2 mm) ryzyko wzrasta 10 – krotnie. Zespół znamion atypowych bardzo często towarzyszy tak zwanym rodzinnym zachorowaniom na czerniaki,
• znamiona wrodzone – występują u około 1% populacji, czerniaki najczęściej rozwijają się w tak zwanych znamionach olbrzymich (tj. o średnicy powyżej 20 cm),
• przebyty czerniak lub inne nowotwory złośliwe skóry w wywiadzie – przy dodatnim wywiadzie rodzinnym w kierunku czerniaka u około 5-10% chorych wyleczonych z poprzedniego czerniaka można spodziewać się ponownego wystąpienia nowotworu. W przypadku czerniaków rodzinnych ryzyko ponownego rozwoju nowotworu jest wyższe (8% chorych z licznymi czerniakami – mutacje w genie sypresorowym CDKN2A). Dodatni wywiad rodzinny w kierunku czerniaka 3-8-krotnie zwiększa ryzyko zachorowania na ten nowotwór. Mutacje genu B-RAF (głownie V600E) są zaangażowane w sporadyczne czerniaki skóry,
• wiek i płeć – ryzyko zachorowania na czerniaki zwiększa się z wiekiem i jest większe u kobiet,
• fototyp skóry – na zachorowanie zwłaszcza narażone są osoby rasy białej, o rudych/jasnych włosach, niebieskich oczach, z piegami (pheomelanina v. eumelanina; tab. 3)

Tabela 3. Wpływ fototypu skóry na ryzyko zachorowania na NZS [4}

• Ekspozycja na promieniowanie słoneczne i sztuczne ultrafioletowe (łóżka opalające, solaria, PUVA, zamieszkiwanie w miejscach nasłonecznionych), jest prawdopodobnie głównym czynnikiem środowiskowym odpowiedzialnym za rozwój nowotworów skóry, w tym także czerniaków. Prawdopodobieństwo powstania nowotworów jest związane z dawką promieniowania UV, jego charakterem i typem skóry,
• Oparzenia słoneczne (zwłaszcza przebyte w dzieciństwie),
• Inne czynniki – u chorych po transplantacji narządów otrzymujących przewlekłą immunosupresję ryzyko pojawienia się czerniaków wzrasta 3 – krotnie w porównaniu z grupą kontrolną. Szczególnie narażeniu na rozwój tego nowotworu są chorzy na xeroderma pigmentosum.

Literatura:

1. 1.  J Appl Phycol/Epub/2016.
2. 2. KRN/onkologia.org.pl/2020.
3. 3. Złośliwe nowotwory skóry. Praktyczny przewodnik dla lekarzy/Via Medica/2011.
4. 4. ECAC/ cancer-code-europe.iarc.fr/2020.