Rak szyjki macicy - Wielkopolskie Centrum Onkologii

Informacje podstawowe

Rak szyjki macicy to częsty nowotwór złośliwy narządu rodnego kobiety, rozwijający się w szyjce macicy. Macica zbudowana jest z mięśniówki gładkiej i składa się z trzonu, który znajduje się wewnątrz miednicy kobiety i jest miejscem rozwoju ciąży, oraz szyjki macicy, która częściowo znajduje się w pochwie.

Rola szyjki macicy polega głównie na utrzymaniu wewnątrz macicy rozwijającej się ciąży poprzez ścisłe zamknięcie kanału szyjki. W trakcie porodu kanał szyjki ulega otwarciu i znacznemu rozszerzeniu. Poza okresem ciąży wąski kanał szyjki stanowi drogę dla plemników, zabezpiecza przed infekcjami, pomaga usunąć krew menstruacyjną, a skurcze szyjki odrywają rolę w odczuwaniu przez kobietę orgazmu.

Miejscem rozwoju nowotworów szyjki jest przed wszystkim najbardziej zewnętrzna jej część, znajdująca się w pochwie, zwana tarczą części pochwowej szyjki macicy. Znajduje się na niej granica między dwoma typami nabłonków: gruczołowym – wyścielającym jamę macicy i kanał szyjki, oraz płaskim – pokrywającym część pochwową szyjki i pochwę. Właśnie to miejsce, zwane strefą transformacji, jest miejscem rozwoju raka szyjki.Istotą raka są mutacje genetyczne czyli zmiany na poziomie DNA (genów). Informacja zawarta w DNA określa mi.in. budowę komórki, jej funkcje, interakcje z innymi komórkami. Zmiany na poziomie DNA powodują, że zmutowana komórka przestaje współpracować z innymi, zdrowymi komórkami, przestaje pełnić swoje funkcje i ucieka spod ścisłej kontroli organizmu. W efekcie braku kontroli dochodzi do niepohamowanego rozrostu zmutowanych komórek, utworzenia guza nowotworowego, naciekania i niszczenia sąsiednich tkanek i tworzenia przerzutów (tworzenia nowych ognisk nowotworu poza miejscem jego powstania).

Rak szyjki macicy rozwija się na skutek wcześniejszej infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego HPV. Proces nowotworowy jest poprzedzony wewnątrznabłonkową neoplazją szyjki macicy (ang. cervical intraepithelial neoplasia, CIN, dawniej określany jako dysplazja szyjki macicy albo rak przedinwazyjny. CIN może ulegać progresji do raka inwazyjnego stąd tak istotne jest wczesne wykrycie tych zmian w badaniu cytologicznym rozmazu z pochwowej części szyjki macicy.

Leczenie

Metoda leczenia zależy od stopnia zaawansowania nowotworu w chwili rozpoznania. Jeśli nie jest duży, czyli nowotwór nie przekracza szyjki macicy, a jego średnica jest mniejsza niż 4 cm, to najlepsze wyniki uzyskuje się dzięki operacji. W bardzo wczesnych stopniach zaawansowania, zwłaszcza u młodych, chcących zachować płodność kobiet, wystarczy usuniecie samej szyjki macicy i węzłów chłonnych miednicy. Daje to kobiecie szanse na naturalną ciążę. Najczęstszym zabiegiem pozostaje jednak tzw. radykalne wycięcie macicy z usunięciem węzłów chłonnych miednicy. Ogólnie rzecz ujmując, usuwa się całą macicę wraz z otaczającymi ją tkankami i regionalnymi węzłami chłonnymi. Operację przeprowadza się zazwyczaj przez otwarcie brzucha (laparotomię), choć możliwe jest również wykorzystanie drogi laparoskopowej, a nawet przezpochwowej.

Niestety w Polsce nadal zbyt wiele przypadków rozpoznaje się w zaawansowanych, nieoperacyjnych stadiach, dlatego najczęściej stosowaną metodą leczenia raka szyjki macicy jest radioterapia. Polega ona na skierowaniu na nowotwór i otaczające go tkanki wiązki promieniowania jonizującego, które ma właściwości niszczące komórki dzielące się, jakimi są komórki rakowe. Promieniowanie powstaje w specjalistycznych urządzeniach medycznych, tzw. akceleratorach, albo jest produkowane przez specjalnie przygotowane pierwiastki promieniotwórcze.

Leczenie raka szyjki macicy napromienianiem składa się zwykle z dwóch etapów: napromieniania guza „od zewnątrz” (z użyciem akceleratora, poprzez skórę i zdrowe tkanki otaczające guz), oraz od wewnątrz, poprzez umieszczenie wewnątrz guza (w kanale szyjki macicy) pierwiastka promieniotwórczego (nie uszkadza to zdrowych tkanek wokół guza). Dawka promieniowania ograniczona jest przez tzw. tolerancję tkanek prawidłowych i jest pewnego rodzaju kompromisem pomiędzy zniszczeniem raka a oszczędzeniem prawidłowych tkanek, które go otaczają. Takie narządy, jak pęcherz moczowy czy odbytnica, są wrażliwe na promieniowanie i zbyt duża dawka może je uszkodzić. Radioterapia jest obecnie bardzo skomplikowaną metodą leczenia, wykorzystującą najnowocześniejsze urządzenia medyczne i komputery.

Radioterapia wykorzystywana jest również jako leczenie dodatkowe po zabiegu chirurgicznym, czyli leczenie uzupełniające. Po wycięciu guza napromienia się miednicę mniejszą, w której znajdowała się zajęta chorobą macica, w celu zniszczenia pojedynczych, niedostrzegalnych komórek raka.

Chemioterapia – a zwłaszcza cisplatyna – jest istotna w leczeniu raka szyjki macicy jako tzw. radiochemioterapia. Stosuje się ją w małych dawkach jako dodatek do radioterapii. Wzmaga ona działanie promieniowania jonizującego na guz i poprawia wyniki leczenia w porównaniu z samą radioterapią. Samodzielna chemioterapia ma jednak ograniczone znaczenie w leczeniu raka szyjki macicy, ponieważ jest to nowotwór umiarkowanie wrażliwy na tę metodę. Stosuje się ją wyłącznie w przypadku choroby nieuleczalnej, gdy nie można zastosować innych metod.

Efekty uboczne terapii

Po zakończonym leczeniu