Rak stercza

Informacje podstawowe

Rak stercza nazywany również rakiem gruczołu krokowego lub rakiem prostaty  jest nowotworem złośliwym powstałym z komórek w gruczole krokowym (sterczu). Stercz jest gruczołem występującym tylko u mężczyzn i przynależy do męskiego układu płciowego gdzie uczestniczy w produkcji nasienia (spermy). Położony jest w miednicy mniejszej bezpośrednio pod pęcherzem moczowym okalając cewkę moczową. Ponieważ przylega on do odbytnicy możliwe jest jego badanie palcem przez odbytnicę (badanie per rectum)

Istotą raka są mutacje genetyczne czyli zmiany na poziomie DNA (genów). Informacja zawarta w DNA określa mi.in. budowę komórki, jej funkcje, interakcje z innymi komórkami. Zmiany na poziomie DNA powodują, że zmutowana komórka przestaje współpracować z innymi, zdrowymi komórkami, przestaje pełnić swoje funkcje i ucieka spod ścisłej kontroli organizmu. W efekcie braku kontroli dochodzi do niepohamowanego rozrostu zmutowanych komórek, utworzenia guza nowotworowego, naciekania i niszczenia sąsiednich tkanek i tworzenia przerzutów (tworzenia nowych ognisk nowotworu poza miejscem jego powstania).

Rak stercza rozwija się z komórek tworzących tkankę gruczołu krokowego. Najczęstszą postacią raka stercza jest rak gruczołowy (adenocarcinoma prostatae). Rzadszymi nowotworami powstającymi w sterczu są rak neuroendokrynny, rak przewodowy, oraz mięsaki.

Raka stercza należy odróżnić od rozrostów łagodnych polegających na rozroście tkanek stercza. Łagodny rozrost gruczołu krokowego (gruczolak stercza, ang. BPH: benign prostatę hyperplasia) jest chorobą związana z wiekiem, najczęściej występują u mężczyzn w wieku około 50 lat. Schorzenie rozwija się powoli, cechuje się stopniowym powiększeniem gruczołu krokowego oraz  uciskiem na cewkę moczową utrudniając oddawanie moczu. Mimo uciążliwego charakteru dolegliwości, łagodny przerost gruczołu krokowego jest chorobą wyłącznie o charakterze lokalnym i nie prowadzi do uogólnienia się choroby w postaci przerzutów. Łagodny rozrost stercza nie jest więc nowotworem złośliwym.

Statystyka

Rak gruczołu krokowego ustępuje pod względem częstości występowania u mężczyzn w Polsce jedynie rakowi płuca. W Polsce roczne raka gruczołu krokowego wykrywa się u około 10000 mężczyzn, umiera z jego powodu około 4000 osób.

Obraz kliniczny – objawy

Rak gruczołu krokowego we wczesnych stadiach rozwoju na ogół nie wywołuje objawów klinicznych. Większość wczesnych raków gruczołu krokowego rozpoznawanych jest w fazie bezobjawowej na podstawie oznaczenia poziomu PSA we krwi i badaniu per rectum. U niektórych chorych występują dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych w postaci:

• częstomoczu w ciągu dnia,
• konieczności oddawania moczu w nocy, nawet kilkakrotnie,
• gwałtownego parcia na mocz i nietrzymania moczu,
• bólu w czasie oddawania moczu
• wyczekiwania na mikcję (oddanie moczu)
• osłabienia strumienia moczu,
• konieczności parcia na mocz,
• wydłużenia czasu mikcji (oddawania moczu),
• wykapywania moczu z cewki po mikcji,
• całkowitego zatrzymania moczu.

Objawy te są na ogół następstwem współistnienia łagodnego rozrostu stercza. Niemniej objawy te  mogą występować w raku stercza a zatem nie mogą być lekceważone i zawsze wymagają konsultacji lekarskiej.

Niekiedy pierwszym objawem raka gruczołu krokowego są bóle kostne. Dolegliwości te wywołane przez przerzuty nowotworu świadczą o wysokim zaawansowaniu choroby i jej uogólnieniu.

Diagnostyka

Podstawowe znaczenie dla rozpoznania raka gruczołu krokowego ma określenie stężenia PSA w surowicy. Niestety, marker ten nie jest swoisty dla raka gruczołu krokowego, jego stężenie wzrasta także w następstwie rozrostu łagodnego oraz w stanach zapalnych stercza. Powszechnie przyjętą górną granicą stężenia PSA w surowicy jest 4ng/ml, niemniej rak stercza może być obecny w przypadku niższych wartości.

Ostateczne rozpoznanie raka gruczołu krokowego określa się na podstawie badania histologicznego materiału uzyskanego podczas biopsji przezodbytniczej stercza wykonanej pod kontrolą USG. Badanie takie powinno się przeprowadzić w przypadku podwyższonego stężenia PSA w surowicy lub podejrzenia raka gruczołu krokowego na podstawie badania per rectum lub badania USG.

Biopsja jest jedynym sposobem, aby wiedzieć na pewno, czy mamy do czynienia z chorobą nowotworową. Najczęściej biopsja jest wykonywana pod kontrolą doodbytniczego-USG (TRUS odbytnicy). Badanie polega na wprowadzeniu do odbytu sondy USG w postaci cienkiego cylindra. Dzięki temu lekarz ma możliwość wizualizacji stercza i może wybrać miejsca do wykonania biopsji czyli pobrania fragmentu tkanki. Biopsję przeprowadza się za pomocą specjalnej igły nakłuwając stercz w kilku miejscach. Procedura jest mało obciążająca dla pacjenta i nie wymaga znieczulenia. Niemniej do procedury pacjent na ogół wymaga odpowiedniego przygotowania w postaci oczyszczenia odbytnicy poprzez wykonanie wlewki doodbytniczej i osłony antybiotykowej.  Niestety, biopsja pod kontrolą TRUS nie jest doskonałym narzędziem. Czasami badanie należy powtórzyć. Takie powtórne badanie może być zlecone np. gdy nie znajdzie się komórek nowotworowych a poziom PSA pozostaje podwyższony.

Pobrane w trakcie biopsji tkanki oceniane są pod mikroskopem przez patologa. Na podstawie badania mikroskopowego (histopatologicznego) patolog stwierdza czy w pobranym materiale obecne są komórki nowotworowe (rakowe). W przypadku wykrycia komórek raka oceniany jest ich rodzaj i stopień złośliwości. Zdecydowana większość wszystkich raków stercza (przynajmniej 95%) stanowią raki gruczołowe (adenocarcinoma), ale czasami mogą to być inne nowotwory jak np. raki drobnokomórkowe, raki przewodowe lub chłoniaki…

Stopień złośliwość raka gruczołu krokowego określa się według skali Gleasona (GS. od ang.: Gleason score). Wynik GS może mieć wartość od 2 do 10. Wyższa liczba świadczy o większej złośliwości: GS. poniżej 6 odpowiada złośliwości małej, 6 – 7 umiarkowanej, a powyżej 7 – złośliwości dużej.

Rozpoznanie histopatologiczne jest niezwykle ważne w podjęciu odpowiednich decyzji dotyczących dalszej diagnostyki i leczenia. Co więcej, rzadkie typy raka gruczołu krokowego są leczone inaczej niż bardziej typowe gruczolakoraki.

Wybór dalszych badań diagnostycznych dobierany jest indywidualnie. Lekarz prowadzący może zalecić dodatkowe badania w oparciu o sytuację kliniczną, poziom PSA i wynik badania histopatologicznego. Badania te mają na celu ocenę rozległości choroby, czy proces dotyczy tylko stercza (choroba miejscowa).

Czynniki ryzyka

Dokładne przyczyny rozwoju raka gruczołu krokowego nie są znane. Wiadomo, że występowanie tego rodzaju nowotworu wiąże się przede wszystkim ze starszym wiekiem oraz czynnikami genetycznymi (np. w rodzinach, w których występuje mutacja genu BRCA, związana z większym ryzykiem zachorowania przez kobiety na raka piersi i raka jajnika, a u mężczyzn na raka stercza).

Leczenie

Wybór metody leczenia uzależniony jest od wielu czynników: stopnia zaawansowania choroby, oceny ryzyka (na podstawie stężenia PSA oraz wartości w skali Gleasona), wieku chorego i spodziewanego czasu przeżycia.

Można wyodrębnić trzy główne sposoby leczenia tego nowotworu: operację (wycięcie gruczołu krokowego), radioterapię oraz leczenie systemowe (terapię hormonalną lub klasyczną chemioterapię).

Operację stosuje się przede wszystkich u chorych, u których spodziewany czas przeżycia wynosi ponad 10 lat (a więc nie zaleca się tej metody u mężczyzn w podeszłym wieku), a guz nie przekracza anatomicznych granic gruczołu krokowego (tzw. choroba ograniczona do narządu).

Radioterapię (tzw. teleradioterapię, czyli napromienianie ze źródła promieniowania znajdującego się poza ciałem pacjenta, lub brachyterapię, czyli napromienianie prowadzone po umieszczeniu źródła promieniowania w samym gruczole) stosuje się głównie u mężczyzn z nieco bardziej zaawansowaną chorobą, ale bez przerzutów odległych.

W przypadku zaawansowanego raka gruczołu krokowego, w którym tzw. leczenie radykalne (operacja lub radioterapia) nie jest możliwe, zaleca się najczęściej hormonoterapię. Komórki raka gruczołu krokowego są zwykle pobudzane do wzrostu przez testosteron – leczenie hormonalne polega na zmniejszeniu wpływu testosteronu na nowotworów. Efekt ten można osiągnąć na kilka sposobów. Po pierwsze, należy rozważyć obustronne usunięcie jąder – prosty i bezpieczny sposób, chociaż przez wielu mężczyzn nieakceptowany ze względów psychologicznych. Po drugie, opracowano leki, które mogą ograniczać wpływ testosteronu na komórki raka (tzw. blokada androgenowa). Terapię hormonalną często stosuje się łącznie z radioterapią – skojarzenie obu metod zwiększa ich sumaryczną skuteczność. Z biegiem czasu skuteczność terapii hormonalnej maleje, mówi się wówczas o zjawisku nabywania „oporności na kastrację” przez komórki raka gruczołu krokowego. W takiej sytuacji podejmuje się zwykle decyzję o zastosowaniu innej metody – chemioterapii, użyciu nowych leków. U chorych na zaawansowanego raka gruczołu krokowego stosuje się także radioterapię ognisk przerzutowych w kościach.

Istnieje grupa chorych, u których po rozpoznaniu raka gruczołu krokowego nie rozpoczyna się żadnego leczenia, a jednie prowadzi ścisłą obserwację polegającą na regularnym oznaczaniu stężenia PSA i ewentualnym powtarzaniu innych badań. Leczenie (określane wówczas jako „odroczone”) za pomocą omówionych powyżej metod rozpoczyna się dopiero wtedy, gdy w kolejnych badaniach kontrolnych stwierdza się wyraźny rozwój choroby (progresję choroby). Wykazano, że taka strategia nie wpływa negatywnie na rokowanie – oczywiście metodę tę można proponować jedynie chorym spełniającym określone warunki (np. małe stężenie PSA, mała wartość oceny w skali Gleasona itp.).

Wskazówki dla pacjentów z rakiem stercza leczonych promieniami jonizującymi (radioterapią)

• Wskutek radioterapii twoje ciało nie stanie się radioaktywne;
• Nie stanowisz zagrożenia dla zdrowia swoich bliskich, również dzieci;

Seanse (zabiegi) radioterapii w raku stercza są całkowicie bezbolesne, wiążą się one jednak z koniecznością  ułożenia pacjenta na stole terapeutycznym i pozostaniu na nim przez kilkanaście minut. Ze względu na bardzo dużą precyzję napromieniania bardzo ważnym jest by pacjent w trakcie zabiegu pozostawał całkowicie nieruchomym.

Na skutek oddziaływania promieni ze zdrowymi tkankami może dojść do ich podrażnienia czego przejawem może być pojawienie się dolegliwości w postaci:

• bólu i pieczenia podczas oddawania moczu;
• zaburzeń oddawania moczu ( częste oddawanie moczu, ale w małych ilościach);
• podbarwienie moczu krwią;
• bólu brzucha, skurczu jelit, wzdęć i biegunki;

Wyżej wymienione objawy uboczne mogą lecz nie muszą wystąpić.

WAŻNE JEST, ABY NIE LEKCEWAŻYĆ ŻADNYCH Z OBJAWÓW, NALEŻY JE ZGŁOSIĆ PIELĘGNIARCE LUB LEKARZOWI. OBJAWY TE MOŻENA ZMNIEJSZYĆ LUB WYELIMINOWAĆ.

W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia dolegliwości w czasie radioterapii

POWINIENEŚ:

• Jeść małe objętościowo posiłki, ale często;
• Staraj się jeść i pić powoli;
• Między posiłkami pij napoje o temperaturze pokojowej;
• Jeżeli dolegliwości się pogłębią wypróbuj dietę płynną – buliony, herbaty owocowe, siemię lniane;
• Pij do dwóch litrów płynów obojętnych dziennie (np. niegazowana woda mineralna);

Z DIETY NALEŻY WYKLUCZYĆ:

• Posiłki mleczne
• Mleko
• Twaróg
• Śmietana
• Jogurty (naturalne i owocowe)
• Maślanka
• Kefir
• Surowe owoce i warzywa
• Produkty wzdymające
• Groch
• Fasola
• Kapusta
• Grzyby
• Napoje gazowane
• Alkohol

Pamiętaj: Twoja dieta powinna być bogata w potas ( banany, ziemniaki, morele).

HIGIENA:

• W trakcie leczenia nie ma przeciwwskazań do mycia ciała pod prysznicem;
• Zwracaj jedynie uwagę, aby nie zmyć oznaczeń;
• Okolicę krocza należy podmywać letnią wodą używając mydła o odczynie kwaśnym lub łagodnego mydła dla dzieci;
• Ulgę przynosi stosowanie chusteczek do higieny intymnej ( np. Bobas, Pampers);
• Osuszanie skóry przez dotyk miękkim ręcznikiem;
• Należy nosić wyłącznie bieliznę bawełnianą; pierz ją w mydle, którym się myjesz;
• Nie stosuj żadnych kosmetyków na tę okolicę, chyba że zalecane przez lekarza preparaty;
• Nie usuwaj owłosienia z okolicy krocza i pachwin;
• Jeżeli na twojej skórze pojawi się zaczerwienienie, zastosuj odpowiednie środki;
• Dbaj o regularne wypróżnienia;

W przypadku wystąpienia dolegliwości otrzymasz odpowiednie leki, które zmniejszą lub wykluczą je. Około czwartego tygodnia terapii może pojawić się biegunka. Ważne jest przede wszystkim, abyś stosował dietę bezmleczną. Jeżeli dolegliwości nie ustąpią, podamy Tobie leki, które pomogą rozwiązać ten problem.

ZAPAMIĘTAJ:

• Nie ogrzewaj ani nie ochładzaj leczonego obszaru;
• Zażywaj przepisane leki przeciwbólowe;
• Staraj się jak najwięcej wypoczywać i nie wykonuj ciężkiej pracy fizycznej;
• Przestrzegaj terminów kolejnych wizyt, ważne jest, aby nie przerywać leczenia;
• Z pytaniami dotyczącymi choroby i leczenia zwracaj się do lekarza, pielęgniarki lub technika. Są to jedyne osoby, które mogą udzielić Tobie właściwej rady.

PALENIE I PICIE ALKOHOLU W TRAKCIE RADIOTERAPII ZMNIEJSZA SZANSE NA WYLECZENIE CHOROBY NOWOTWOROWEJ I NASILA ODCZYN POPROMIENNY W TRAKCIE LECZENIA!!!