Co to jest nowotwór?
Wszystkie nowotwory występujące u człowieka łączy ich zdolność do nadmiernego i niekontrolowanego przez organizm chorego wzrostu. Źródło tego zjawiska bierze się z utraty równowagi między współistniejącymi komórkami organizmu. Te komórki, które z czasem utworzą widoczny gołym okiem guz nowotworowy, stają się odporne na systemy regulujące sąsiadujących z nimi komórek zdrowych. Przyczyną ich zdolności do samodzielnego i niekontrolowanego wzrostu są zmiany w materiale genetycznym. Wystarczy, że powstanie jedna taka nieprawidłowa komórka, która dodatkowo ma zdolność dzielenia się, a może dać ona początek milionom następnych, tworzących w rezultacie nowotwór.
W onkologii rozróżnia się wiele rodzajów nowotworów. Głównego podziału dokonuje się na podstawie rodzaju tkanek (narządu) ludzkiego organizmu będącego źródłem komórek tworzących guzek, który został, przykładowo, usunięty przez chirurga. Materiał taki jest badany przez specjalistę patomorfologa, który pod mikroskopem i przy użyciu wielu dodatkowych technik specjalnych jest w stanie ocenić z jakim nowotworem w danym przypadku mamy do czynienia.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że nie każdy nowotwór to rak. Przyjęło się, że każdy nowotwór złośliwy określa się mianem raka, a tak naprawdę rakiem w nazewnictwie medycznym określamy nowotwór złośliwy wywodzący się z komórek nabłonkowych, czyli takich, które coś w organizmie pokrywają lub wyściełają, np. rak krtani z nabłonka pokrywającego od wewnątrz krtań, rak jelita grubego z nabłonka wyścielającego jelito, rak piersi z nabłonka przewodów gruczołu mlecznego, rak prostaty z nabłonka gruczołowego gruczołu krokowego, rak skóry z warstwy podstawnej naskórka itp., itd.
Z kolei do grupy nowotworów złośliwych należą również chłoniaki i białaczki – odpowiednio z komórek układu odpornościowego krwi lub komórek szpiku kostnego, czerniak złośliwy z komórek barwnikowych skóry oraz duża grupa mięsaków wywodzących się z tkanek miękkich (tkanki łącznej, tłuszczowej, naczyniowej, mięśniowej) oraz kości – w tych przypadkach nie mówimy o raku, ale nadal mamy do czynienia ze złośliwą chorobą nowotworową.
Co to znaczy, że nowotwór jest złośliwy?
Złośliwość nowotworu polega na tym, że składa się on z tak zwanych komórek atypowych, czyli odmiennych od zdrowych komórek organizmu, nieprawidłowych i niejako przez to obcych, do tego potrafiących się szybko i skutecznie namnażać, niezależnie od sygnałów hamujących wysyłanych przez tkanki zdrowe. Konsekwencją tego może być zjawisko naciekania tkanek zdrowych, czyli wrastania w nie mas nowotworowych, oraz zdolność do dawania wznów w miejscu poddanym leczeniu (jest to tak zwana złośliwość miejscowa). Możliwe jest także oddzielanie się pojedynczych lub zgrupowanych komórek od pierwotnego ogniska nowotworowego, przenoszenie wraz z prądem krwi lub chłonki i osiedlanie w tkankach odległych (np. płuca, kości, mózg, wątroba, węzły chłonne) – tworzą się w ten sposób tzw. przerzuty. Mówimy wówczas o rozsianej chorobie nowotworowej.
Nowotwory złośliwe można również podzielić w zależności od indywidualnych cech rozrastającego się guza. Jedną z najważniejszych rzeczy jest ocena z jakiego narządu dany nowotwór się wywodzi, bo od tego zależy czy będzie on mógł być leczony chirurgicznie, radioterapią, chemioterapią, metodami skojarzonymi czy dodatkowymi terapiami uzupełniającymi (np. immunoterapią, przeszczepem szpiku, hipertermią).
Następnie należy ocenić charakter komórek budujących guz. Chodzi tu o ocenę stopnia dojrzałości komórek nowotworu - im komórki mniej dojrzałe i mniej podobne do tych, z których się wywodzą, tym większa potencjalna złośliwość nowotworu i tym bardziej agresywne leczenie należy podjąć celem opanowania choroby.
Drugim ważnym elementem klasyfikacji jest stopień zaawansowania choroby w momencie rozpoznania – im wyższy stopień, tym mniejsze szanse na wyleczenie. Stopień zaawansowania ustala się na podstawie wielkości guza nowotworowego, jego zachowania wobec tkanek otaczających (obecność oddzielającej torebki lub bezpośrednie naciekanie), obecności przerzutów w okolicznych węzłach chłonnych lub przerzutów odległych.
Warto również wspomnieć o zmianach przedrakowych, czyli takich, które uważamy za łagodne, ale posiadające zdolność do przekształcenia się w perspektywie czasu w aktywną postać nowotworu złośliwego. Należą do nich np. dysplazja nabłonka szyjki macicy, rogowacenie starcze skóry, róg skórny, gruczolaki (polipy) jelita grubego.
Bardzo ważne: im guz nowotworowy mniejszy i mniej rozprzestrzeniony, tym łatwiej jest do niego dobrać odpowiednie i mniej obciążające pacjenta leczenie oraz tym większe są szanse na trwałe wyleczenie. Właśnie z tego powodu tak istotne jest przeciwdziałanie chorobom nowotworowym (unikanie nadmiaru wszelkich używek, zwłaszcza palenia papierosów i spożywania alkoholu) oraz ich wykrywanie na jak najwcześniejszym etapie (ogólnopolskie programy badań przesiewowych).