Folder informacyjny programu

Realizacja Programu profilaktyki nowotworów skóry i edukacji społeczeństwa w makroregionie zachodnim – projekt dofinansowany w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020.

FRONT (str.1.) – NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY SKÓRY. Myślisz, że to nie jest Twój problem? SPRAWDŹ TO!

Masz możliwość BEZPŁATNEGO udziału w Ogólnopolskim Programie Profilaktyki Nowotworów Skóry.

Chcesz się zbadać? Dowiedz się więcej, wejdź na stronę www.wco.pl/ppns, zadzwoń 61 8850915 (poniedziałek – piątek w godz. 8:00-15:00).

ŚRODEK

  • Nowotwór złośliwy skóry (potocznie nazywany rakiem skóry) – powstaje gdy naturalny proces starzenia się komórek nie przebiega prawidłowo i nowe komórki są nadal produkowane, pomimo tego, że nie są już potrzebne, dodatkowo stare lub uszkodzone komórki nie giną chociaż powinny, tworząc masę tkankową zwaną guzem lub nowotworem.
  • Nowotwory skóry możemy podzielić ze względu na rodzaj komórek, z których powstają na:
    • Nowotwory nabłonkowe
      • Podstawnokomórkowy (BCC) – jest to najczęściej występujący nowotwór skóry. Rośnie powoli, ale jego miejscowe naciekanie często powoduje znaczne zniszczenia. Stosunkowo rzadko tworzy przerzuty do innych części ciała. Szacunkowo 80% zmian występuje w obrębie głowy i szyi, pozostałe 20% powstaje na kończynach i tułowiu.
      • Płaskonabłonkowy / kolczystokomórkowy (SCC) – powstaje najczęściej na odsłoniętej skórze uszkodzonej promieniowaniem UV oraz w miejscach z utrzymującym się przewlekle stanem zapalnym. Posiada znaczny potencjał rozsiewu przerzutów, zazwyczaj do regionalnych węzłów chłonnych, jednak możliwe są także przerzuty do odległych narządów.
    • Nowotwory z melanocytów (czerniaki) – powstają z komórek wytwarzających barwnik – melaninę, chroniącą skórę przed promieniowaniem UV. Mogą powstawać na skórze (zarówno w obrębie znamion barwnikowych jak i skóry niezmienionej) oraz na błonach śluzowych i wewnątrz oka. Charakteryzują się dynamicznym tempem wzrostu i agresywnymi przerzutami do innych narządów. W 2016 roku zachorowania na czerniaka stanowiły 23% z ogólnej liczby zachorowań na nowotwory złośliwe skóry, zgony – aż 60%.
    • Rak z komórek Merkla (neuroendokrynny) – nowotwór skóry rzadko występujący, lecz o wysokiej złośliwości. Najczęściej występuje na głowie i szyi w postaci szybko rosnącego guza lub twardego nacieku, zwykle bez innych dolegliwości.
    • Włókniakomięsak guzowaty skóry – najczęściej występuje na tułowiu, w postaci różowego lub fioletowo-czerwonego guza. Zazwyczaj jego rozwój jest długotrwały, stopień złośliwości niski, a przerzuty rzadkie.
    • Występują także inne nowotwory złośliwe skóry, ale są rzadkie, dlatego nie zostały tu opisane.
  • Nowotwory złośliwe skóry zajmują w Polsce 3. u kobiet oraz 4. u mężczyzn pozycję na liście najczęściej rozpoznawanych nowotworów złośliwych. Rocznie rozpoznawanych jest ponad 3 600 nowych przypadków czerniaka złośliwego skóry oraz 12 100 innych nowotworów złośliwych skóry.
  • Celem Ogólnopolskiego Programu Profilaktyki Nowotworów Skóry jest zwiększenie świadomości Polaków w zakresie zapobiegania nowotworom skóry i znajomości metod samobadania znamion a także zwiększenie skuteczności rozpoznawania nowotworów skóry na wczesnym etapie rozwoju choroby.
  • Co Program może zaoferować Tobie?
    • Działania edukacyjne – z zakresu profilaktyki (zapobiegania nowotworom skóry) oraz samokontroli  zmian skórnych. Prowadzone przez lekarzy i edukatorów zdrowotnych w wybranych placówkach Podstawowej Opieki Zdrowotnej oraz w trakcie działań promocyjnych w miejscach publicznych.
    • Konsultację lekarza POZ – podczas której lekarz zbierze dokładny wywiad medyczny i przeprowadzi szczegółowe badanie skóry całego ciała. W przypadku wykrycia niepokojących zmian wystawi skierowanie na badanie specjalistyczne.
    • Badanie dermatoskopowe lub videodermatoskopowe – obie metody są bezbolesne i pozwalają na nieinwazyjne badanie zmian skórnych. Dermatoskop jest ręcznym, przenośnym mikroskopem z własnym źródłem światła. Pozwala powiększyć (10-20x) i odpowiednio uwidocznić cechy charakterystyczne zmiany skórnej, które oceni lekarz. Videodermatoskop daje większą niż dermatoskop ręczny możliwość powiększenia: 70-krotnego lub 100-krotnego. Dodatkową zaletą jest możliwość zapisu obrazu na nośniku cyfrowym i przez  to monitorowanie ewolucji zmian skórnych.  Oprogramowanie ma możliwość wskazywania stawek barwnikowych znamion i wyświetlania ich charakterystyki (rozmiar, kolor, symetria itp.) na ekranie. Porada zawiera element omówienia przeprowadzonego badania, po którym pacjent otrzyma informację, czy wykryto u niego zmiany podejrzane, oraz jak powinien postępować z wybranymi zmianami skórnymi.
  • Kto może przystąpić do Programu?
    • Wszystkie osoby w wieku 15-64 (oraz starsze, jeśli są nadal aktywne zawodowo) mogą otrzymać konsultację edukacyjną oraz poradę lekarza POZ.
    • Osoby w wieku 50-64 lata mogą przystąpić do przesiewowego badania dermatoskopowego lub videodermatoskopowego skóry.
    • Dodatkowo w przypadku zaleceń lekarza (związanych z występowaniem niepokojących znamion lub czynników ryzyka) badanie przesiewowe będzie wykonane u osób w wieku 15-49 i po 64 r.ż. (jeśli są nadal aktywne zawodowo).
  • Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka skóry:
    • Promieniowanie ultrafioletowe (UV) naturalne (słońce) lub sztuczne (np. solaria) – jest uważane za jeden z głównych czynników odpowiadających za powstawanie nowotworów złośliwych skóry. Na jego działanie jesteśmy narażeni przez całe życie, choć w różnym stopniu – w zależności od naszej pracy, stylu życia i fototypu skóry. Należy pamiętać też o sztucznych źródłach promieniowania, na które narażamy się sami.
    • Poparzenia słoneczne – zwłaszcza w dzieciństwie. Intensywne choć krótkie opalanie prowadzące do oparzeń skóry może być o wiele bardziej niebezpieczne niż stopniowe i powolne przyzwyczajanie skóry do działania słońca.
    • Fototyp skóry – jasna karnacja, jasne lub rude włosy, jasne oczy, piegi. Osoby o jasnej karnacji łatwiej i szybciej doznają poparzeń słonecznych skóry niż osoby o ciemnej karnacji.
    • Duża liczba znamion na skórze (powyżej 50) oraz występowanie znamion atypowych.
    • Występowanie nowotworów skóry w rodzinie.
    • Zaburzenia genetyczne – obecność genów dużego ryzyka.
    • Ekspozycja na substancje chemiczne i promieniowanie jonizujące – np. w trakcie pracy zawodowej.
    • Stałe drażnienie mechaniczne znamion – powodowane może być przez biżuterię, odzież, zabiegi kosmetyczne takie jak golenie itp.
    • Choroby predysponujące – leczone immunosupresyjnie (np. po transplantacji narządu), choroby z nadwrażliwością na światło, zaburzenia hormonalne i przewlekłe infekcje (np. HPV, HIV).
    • Ryzyko zachorowania zwiększa się z wiekiem.
  • Słońce ma dobroczynny wpływ na nasze zdrowie (witamina D3) i samopoczucie (endorfiny), jednak nie rozsądne korzystanie z niego stanowi jeden z najistotniejszych czynników ryzyka zachorowania na raka skóry – dlatego warto pamiętać o kilku prostych zasadach, które zwiększą bezpieczeństwo Twoje i bliskich:
    • Ogranicz przebywanie na słońcu (zwłaszcza w godzinach 11-15)
    • Jeśli to możliwe, korzystaj z miejsc osłoniętych, zacienionych.
    • Używaj odzieży ochronnej o gęstym splocie i nakrycia głowy (kapelusze, czapki, chustki) oraz okularów przeciwsłonecznych (koniecznie z filtrem UV).
    • Odkryte części ciała zabezpiecz kremem z wysokim filtrem (co najmniej SPF 30). Nałóż krem z filtrem 30 min. przed wyjściem z domu, powtarzaj aplikację nie rzadziej niż co 2 godz. (nawet gdy stosujesz krem wodoodporny).
    • Pamiętaj, że promieniowanie słoneczne pada na ciebie nie tylko „z góry” ale także odbija się od wody, piasku, śniegu i lodu. Przenika też przez chmury a nawet okna i szyby w pojazdach.
    • Zwróć szczególną uwagę na zabezpieczenie dzieci – ich skóra jest cieńsza i promieniowanie szybciej przenika do głębszych warstw naskórka. Skutki ich poparzenia mogą pojawić się nawet po wielu latach.
    • Unikaj solariów – promieniowanie UV w nich emitowane jest 10–15-krotnie silniejsze niż w południe w słoneczny dzień, dlatego zwiększają ryzyko zachorowania na czerniaka nawet 2-krotnie (zwłaszcza u ludzi młodych).

Samobadanie znamion. Nowotwory skóry (nawet ten najgroźniejszy jakim jest czerniak złośliwy) wykryte na wczesnym etapie rozwoju można w większości przypadków całkowicie wyleczyć za pomocą prostego zabiegu chirurgicznego! Dlatego warto się badać – regularnie raz w miesiącu, samodzielnie lub za pomocą bliskiej osoby.

Samobadanie najlepiej przeprowadzić według reguły ABCDE

  • A jak asymetria – kształtu, koloru, struktury znamienia; znamię „wylewające się” na jedną stronę.
  • B jak brzegi – nierówne, postrzępione, posiadające zgrubienia, ostro odgraniczone od skóry zdrowej.
  • C jak kolor – niejednolity: biały, czerwony, jasno= i ciemnobrązowy, czarny, szaro-niebieski.
  • D jak duży rozmiar – średnica znamienia powyżej 6 mm.
  • E jak ewolucja – postępujące zmiany (wielkości, koloru bądź grubości) zachodzące w znamieniu.

Jeśli któreś ze znamion spełnia jeden lub kilka punktów reguły ABCDE – zgłoś się do lekarza w celu dokładniejszej diagnostyki!

Samobadanie rozpocznij od owłosionej skóry głowy (możesz użyć lusterka i grzebienia aby odsłonić skórę albo skorzystać z pomocy bliskiej osoby). Następnie przejdź do oglądania twarzy (pamiętaj o obejrzeniu jamy ustnej), uszu i szyi. Oglądając dłonie i tułów pamiętaj o: dołach pachowych, przestrzeni pomiędzy palcami i paznokciach. Nie pomijaj pachwin i okolicy genitaliów oraz skóry między pośladkami. Badając nogi zwróć uwagę na podeszwy stóp. Jeśli któreś ze znamion zacznie zmieniać swoje cechy (reguła ABCDE) lub pojawi się na skórze całkiem nowa (niepokojąca) zmiana – udaj się do lekarza i opisz zaobserwowaną różnicą. Fotografuj zmiany, jeśli pomoże Ci to w ocenie ich rozwoju.

W samodzielnym badaniu skóry mogą pomóc aplikacje dostępne ma smartfon (np. Dermocheck, SkinVision, Miiskin). Niektóre posiadają możliwość sprawdzenia znamion poprzez zrobienie im zdjęcia. Pamiętaj – żadna aplikacja nie zastąpi diagnozy lekarskiej (stanowi jedynie narzędzie wspomagające samobadanie).

Podstawową metodą leczenia nowotworów skóry jest postępowanie chirurgiczne. Podejrzana zmiana jest wycinana, a materiał jest oddawany do badania histopatologicznego (biopsja wycinająca). Po ocenie histopatologicznej, w razie potrzeby bliznę wycina się z odpowiednim marginesem.

Adresy placówek POZ współpracujących z Programem, filmy i materiały edukacyjne, informacje o wydarzeniach promocyjnych i inne znajdziesz:

  • na stronie Programu www.wco.pl/ppns
  • w Biurze Programu w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu tel. 61 8850-915 od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00-15:00.

TYŁ

Autorzy broszury: dr n. med. A. Dyzmann-Sroka, dr n. med. W. Soroko, mgr. A. Jędrzejczak, mgr W. Adamczak

Materiał przygotowano w oparciu o:

Kordek R (red.) Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy. ViaMedica, Gdańsk 2013

Rutkowski P (red.). Złośliwe nowotwory skóry – praktyczny przewodnik dla lekarzy. Via Medica, Gdańsk 2011

Program Polityki Zdrowotnej ABCDE samokontroli znamion – Ogólnopolski Program Profilaktyki Nowotworów Skóry

Rutkowski P, Wysocki PJ (red.). Czerniaki skóry. W: Zalecenia postepowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych – 2013. Via Medica, Gdańsk 2013

Co Warto Wiedzieć – Rak Skóry, Czerniak i Znamiona Skóry (za pozwolniem National Cancer Institiute of United States). PRIMOPRO, Warszawa 2015

Europejski Kodeks Walki z Rakiem. Intenational Agency for Reaserch on Cancer, WHO www.cancer-code-europ.iarc.fr

Europejski Fundusz Społeczny, Wiedza Edukacja Rozwój