Wstęp
W naszym Centrum znajdują się aparaty terapeutyczne typu Clinac. Po raz pierwszy urządzenie tego typu powstało w latach 70. Te urządzenia pozwalają na napromienianie nowotworów z dużą dokładnością. Czas napromieniania jest stosunkowo krótki, ale uzależniony od metody leczenia oraz wielkości leczonego obszaru. Może trwać od 5-12 minut, składa się na to szereg czynności które muszą być wykonane aby precyzyjnie dostarczyć dzienną dawkę leczenia.
Fot.1 Tak wygląda proces przygotowania do leczenia na aparacie Clinac V
Planowanie Leczenia
Aby podać odpowiednią dawkę promieniowania na obszar guza nowotworowego, a jednocześnie jak najmniejszą na sąsiednie zdrowe narządy niezbędne jest dokładne i skrupulatne zaplanowanie leczenia. Stąd w procesie planowania leczenia bierze udział wielu specjalistów z różnych dziedzin: lekarz radioterapeuta, fizyk medyczny, elektroradiolodzy i pielęgniarki.
Planowanie leczenia składa się z następujących etapów:
- Wykonanie maski termoplastycznej lub innych stabilizatorów w modelarni
- Tomografia komputerowa (rezonans magnetyczny, PET)
- Wyznaczenie planu leczenia
- Symulacja planu leczenia
MODELARNIA
Aby móc za każdym razem równie precyzyjnie napromienić chorego niezbędne jest dokładne ułożenie pacjenta. W tym celu stosuje się odpowiednie unieruchomienia jak maski termoplastyczne i materace próżniowe. Maska termoplastyczna przygotowywana jest dla wszystkich pacjentów napromienianych na okolicę głowy i szyi. W trakcie jej przygotowywania pacjent leży na specjalnym stole, a na jego twarz przykładany jest ciepły, wilgotny materiał termoplastyczny. Po ok. 5 minutach, po wyschnięciu otrzymujemy gotową maskę. Każdy pacjent posiada własną indywidualną maskę. Pacjenci napromieniani na inną okolicę niż głowa i szyja nie wymagają wcześniejszego przygotowywania indywidualnych unieruchomień w modelarni. Te zostaną zastosowane podczas przygotowania do leczenia na tomografii komputerowej bądź symulatorze.
TOMOGRAF KOMPUTEROWY
W celu dokładnego wyznaczenia obszaru napromienianego wykonuje się badanie tomografii komputerowej. W trakcie tego badania pacjent musi być ułożony w pozycji identycznej jak przy napromienianiu. Czasem niezbędne jest podanie dożylnie specjalnego środka kontrastowego. Całe badanie trwa ok. 60 sekund i jest całkowicie niebolesne.
W szczególnych przypadkach konieczne jest dodatkowe wykonanie innych badań obrazowych, takich jak rezonans magnetyczny czy pozytonowa tomografia emisyjna (PET). Badania te odbywają się w podobny sposób jak tomografia komputerowa.
WYZNACZENIE PLANU LECZENIA
Na podstawie obrazów uzyskanych podczas badania tomografii komputerowej, lekarz radioterapeuta wyznacza obszar wymagający napromieniania. Następnie fizyk medyczny dobiera odpowiednią ilość wiązek promieniowania, energię promieniowania i wielkość pól tak by na zaplanowany przez lekarza obszar podać odpowiednią dawkę i maksymalnie jak to możliwe ominąć sąsiednie narządy. Jest to najdłuższy etap planowania leczenia trwający od 1 do 2 dni i odbywa się bez obecności pacjenta.
SYMULACJA PLANU LECZENIA
W trakcie tego badania pacjent układany jest w pozycji terapeutycznej (maska lub inne unieruchomienia). Głowica obracająca się nad stołem wykonuje zdjęcia rentgenowskie („prześwietlenia”), na podstawie których sprawdzany jest plan leczenia. Pod koniec symulacji na skórze okolicy napromienianej wyznaczane są tzw. centratory, na podstawie których pacjent układany jest później na aparacie terapeutycznym. Są to krzyżyki namalowane wodoodpornym markerem. Czasem wykonuje się dodatkowo niewielkie tatuaże w postaci kropek w miejscu centratorów, które pomagają w późniejszym ich odmalowywaniu. Po zakończonej symulacji pacjent jest gotowy do rozpoczęcia napromieniania.
Leczenie
Na Clinacu najczęściej leczonymi obszarami są:
- Nowotwory głowy i szyi
- Nowotwory gruczołu piersiowego
- Nowotwory jamy brzusznej i miednicy mniejszej
- Procedury specjalistyczne: napromienianie całego ciała, napromienianie stereotaktyczna
Radioterapia nowotworów jamy brzusznej i miednicy mniejszej
W trakcie radioterapii w/w narządów może dojść do szeregu powikłań ze strony narządów zdrowych sąsiadujących z nowotworem. Szczególnie często dochodzi do odczynu ze strony przewodu pokarmowego i dróg moczowych. Typowymi objawami są uczucia burczenia w brzuchu, przelewania, intensywne gazy, uczucie odbijania i zgaga – nie są to jednak objawy groźne i zwykle ustępują po zakończeniu leczenia. Natomiast objawami niepokojącym są:
- Objawy zakażenia dróg moczowych – pieczenie, szczypanie i ból przy oddawaniu moczu
- Nietrzymanie moczu
- Biegunki – luźne stolce w ilości większej niż 3-4 na dobę
- Stolce z obecnością krwi, śluzu lub stolec czarny (jak smoła)
- Ostre bóle brzucha z zatrzymaniem gazów i stolca oraz wymiotami
W razie wystąpienia tych objawów należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza prowadzącego, a sytuacjach naglących – do izby przyjęć szpitala dyżurnego lub lekarza rodzinnego.
Radioterapia nowotworu gruczołu piersiowego
Radioterapia u chorych na raka sutka jest stosunkowo dobrze tolerowana, a odczyny
o dużym nasileniu występują rzadko Zwykle ogranicza się on do zaróżowienia i wysuszenia skóry, czasem do jej łuszczenia. Skóra napromieniana jest bardzo delikatna, stąd należy chronić ją przed urazami i otarciami spowodowanymi np. przez biustonosz, a w domu chodzić w luźnych i przewiewnych koszulkach, najlepiej bawełnianych. W trakcie leczenia należy zwrócić szczególną uwagę na odpowiednią pielęgnację skóry okolicy napromienianej.
Radioterapia nowotworów głowy i szyi
Napromienianie okolicy głowy i szyi jest leczeniem ciężkim i związanym z częsty występowaniem odczynów popromiennych. Do najczęstszych objawów niepożądanych należą:
- Zaczerwienienie i wysuszenie skóry szyi
- Zmniejszenie wydzielania śliny – suchość w jamie ustnej, trudności w połykaniu
- Zaleganie gęstej śliny trudnej do odkrztuszenia
- Stany zapalne jamy ustnej i gardła
- Ból przy połykaniu
- Brak apetytu i spadek masy ciała
- Okresowa utrata smaku
Kontrole w trakcie leczenia
Raz w tygodniu odbywa się kontrola u lekarza prowadzącego. W jej trakcie lekarz osobiście bada pacjenta, czy nie pojawiły się objawy świadczące o odczynie popromiennym. Jeżeli pojawią się jakiekolwiek objawy niepokojące nie należy jednak zwlekać do kontroli tylko natychmiast zgłosić się do lekarza!!!