Wstęp
Projekt systemu leczenia Tomotherapy Hi-Art. powstawał na przełomie lat 90. Tomoterapia swoją funkcjonalnością łączy cechy aparatu terapeutycznego (napromienianie) oraz tomografu komputerowego (weryfikacja ułożenia pacjenta). Dzięki tym dwóm właściwościom pozwala na bardzo precyzyjne leczenie minimalizując tym samym skutki uboczne. Napromienianie za pomocą tomoterapii trwa około 20 minut. Składa się na to szereg czynności które muszą być wykonane w celu precyzyjnego dostarczenia dziennej dawki bezpośrednio w zmieniony nowotworowo obszar.
Fot. 1 Tak wygląda proces przygotowania do leczenia na Tomotherapy
Planowanie Leczenia
Aby podać odpowiednią dawkę promieniowania na obszar guza nowotworowego, a jednocześnie jak najmniejszą na sąsiednie zdrowe narządy niezbędne jest dokładne i skrupulatne zaplanowanie leczenia. Stąd w procesie planowania leczenia bierze udział wielu specjalistów z różnych dziedzin: lekarz radioterapeuta, elektroradiolog, fizyk medyczny, technik radioterapii i pielęgniarki.
Planowanie leczenia składa się z następujących etapów:
- Wykonanie maski termoplastycznej lub innych unieruchomień w modelarni
- Tomografia komputerowa (dodatkowo rezonans magnetyczny, PET) wykonywana w celu dokładnego wyznaczenia obszaru leczenia
- Stworzenie indywidualnego planu leczenia w oparciu o wcześniej wykonane skany KT
- Weryfikacja planu leczenia na aparacie Tomoterapeutycznym przy użyciu wcześniej wykonanych stabilizatorów
- Wykonanie markerów na skórze pacjenta specjalnym pisakiem
MODELARNIA
Aby móc za każdym razem równie precyzyjnie napromienić chorego niezbędne jest dokładne ułożenie pacjenta. W tym celu stosuje się odpowiednie unieruchomienia jak maski termoplastyczne i materace próżniowe. Maska termoplastyczna przygotowywana jest dla wszystkich pacjentów napromienianych na okolicę głowy i szyi. W trakcie jej przygotowywania pacjent leży na specjalnym stole, a na jego twarz przykładany jest ciepły, wilgotny materiał termoplastyczny. Po ok. 10 minutach, po wyschnięciu otrzymujemy gotową maskę. Każdy pacjent posiada własną indywidualną maskę. Pacjenci napromieniani na inną okolicę niż głowa i szyja nie wymagają wcześniejszego przygotowywania indywidualnych unieruchomień w modelarni. Te zostaną zastosowane podczas przygotowania do leczenia na tomografii komputerowej bądź symulatorze.
TOMOGRAF KOMPUTEROWY
W celu dokładnego wyznaczenia obszaru napromienianego wykonuje się skany tomografii komputerowej. W trakcie tego badania pacjent musi być ułożony w pozycji identycznej jak przy napromienianiu. Czasem niezbędne jest podanie dożylnie specjalnego środka kontrastowego. Całe badanie trwa ok. 60 sekund i jest całkowicie niebolesne.
W szczególnych przypadkach konieczne jest dodatkowe wykonanie innych badań obrazowych, takich jak rezonans magnetyczny czy pozytonowa tomografia emisyjna (PET). Badania te odbywają się w podobny sposób jak tomografia komputerowa.
TWORZENIE INDYWIDUALNEGO PLANU
Na podstawie obrazów uzyskanych podczas badania tomografii komputerowej, lekarz radioterapeuta wyznacza obszar wymagający napromieniania. Następnie fizyk medyczny dobiera odpowiednią ilość wiązek promieniowania, energię promieniowania i wielkość pól tak by na zaplanowany przez lekarza obszar podać odpowiednią dawkę i maksymalnie jak to możliwe ominąć sąsiednie narządy. Jest to najdłuższy etap planowania leczenia trwający od 3 do 4 dni i odbywa się bez obecności pacjenta.
WERYFIKACJA
W celu zweryfikowania planu leczenia oraz dostosowania go do pacjenta przed każdą frakcją napromieniania wykonujemy codzienne skanowanie MVCT. Dzięki temu można w sposób precyzyjny napromienić obszar leczony. Przy pierwszym weryfikacyjnym skanowaniu na ciele pacjenta zostaje zaznaczony (marker) krzyżyk namalowany wodoodpornym pisakiem. Po tym procesie pacjent jest gotowy do rozpoczęcia napromieniania.
Leczenie
Na Tomoterapii najczęściej leczonymi obszarami są:
- Nowotwory głowy i szyi
- Nowotwory jamy brzusznej i miednicy mniejszej
- Inne typy nowotworów np. osie mózgowo-rdzeniowe, mięsaki
Radioterapia nowotworów jamy brzusznej i miednicy mniejszej
W trakcie radioterapii jamy brzusznej i miednicy mogą pojawić się objawy niepożądane ze strony narządów zdrowych sąsiadujących z nowotworem, takich jak: przewód pokarmowy, drogi moczowe. Typowymi objawami są uczucie przelewania, intensywne gazy, uczucie odbijania i zgaga – nie są to jednak objawy groźne i zwykle ustępują po zakończeniu leczenia. Natomiast objawami niepokojącym są:
- Objawy zakażenia dróg moczowych – pieczenie, szczypanie i ból przy oddawaniu moczu
- Zatrzymanie moczu
- Biegunki – luźne stolce w ilości większej niż 3-4 na dobę
- Stolce z obecnością krwi, śluzu lub stolec czarny (jak smoła)
- Ostre bóle brzucha z zatrzymaniem gazów i stolca oraz wymiotami
W razie wystąpienia tych objawów należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza prowadzącego, a sytuacjach naglących – do izby przyjęć szpitala dyżurnego lub lekarza rodzinnego.
Radioterapia nowotworów głowy i szyi
Napromienianie okolicy głowy i szyi jest związanym z częstym występowaniem odczynów popromiennych. Do najczęstszych objawów ubocznych należą:
- Zaczerwienienie i wysuszenie skóry szyi
- Zmniejszenie wydzielania śliny – suchość w jamie ustnej, trudności w połykaniu
- Zaleganie gęstej śliny trudnej do odkrztuszenia
- Stany zapalne jamy ustnej i gardła
- Ból przy połykaniu
- Brak apetytu i spadek masy ciała
- Okresowa utrata smaku
Kontrole w trakcie leczenia
Raz w tygodniu odbywa się kontrola u lekarza prowadzącego. W jej trakcie lekarz osobiście bada pacjenta, czy nie pojawiły się objawy świadczące o odczynie popromiennym. Jeżeli pojawią się jakiekolwiek objawy niepokojące nie należy jednak zwlekać do kontroli tylko natychmiast zgłosić się do lekarza!!!